Материалдын оригиналы «Азаттык» радиосунда чыгарылды
Бүгүнкү күндө климаттын өзгөрүшү жана экологиялык көйгөйлөр улам көтөрүлө баштады. Ар кандай форумдарда өлкөлөр экологиялык көйгөйлөрдү алдын-алуу чараларын талкуулашууда. Бирок, экология темасына жалпы коомчулуктан тарабынан көнүл бурулгандыгына карабастан, талкуулар чектелген тармактар жөнүндө гана болуп келет.
Энергетика жана өнөр жай тармактары экологиянын негизги зыянкечтери деп эсептелип келет, бирок экологияга олуттуу терс таасирин тийгизген дагы бир тармак бар — бул айыл чарба.
Июнь айынын башынан бери дыйкандар сугат суусун талап кылып митингдерге бир нече жолу чыгышты. Суунун жетишсиздиги, кургакчылык жана кырылып жаткан эгиндер айыл чарба тармагынын бардык көйгөйлөрүн ачыкка чыгарууга себеп болду. Бирок бул кырдаал мамлекеттик кызматкерлерди айыл чарбасына байланыштуу коркунучтарды кантип алдын алууну ойлонууга түрткү боло алабы?
Четке кагууга болбогон көйгөй ...
Айыл чарбасы өлкө экономикасынын алдыңкы тармактарынын бири. Анын Ички дүң продукциясынын үлүшү болжол менен 20 пайызды түзөт. Ошондой эле, айыл чарба тармагында калктын 40 пайызы иштейт. Бирок, учурда жерди туура эмес пайдалануу негативдүү кесепеттерге алып келет деген коркунучтар бар. Алардын негизгиси — бул топурактын бузулушу.
«Топурактын бузулушун чынжыр реакциясы менен салыштырууга болот. Бул көрүнүш кыртыштын биологиялык функцияларына таасирин тийгизип, топурактын органикалык заттарынын запасын жана анын чыпкалоо жөндөмдүүлүгүн төмөндөтөт. Топурактын булгануусунан улам, топурактын нымдуулугу жана жер астындагы суулар булганууда. Ошондой эле, топурактагы пайдалуу заттардын тең салмактуулугу да бузулууда», — дейт БУУ.
Кыргызстанда аймактын дээрлик 35 пайызы айыл чарба багытындагы жерлер, 15 пайызын токой, 40 пайызын запастагы жерлер ээлейт. Бул жерлер деградацияга учураган учурда, жашоонун бардык түрлөрү жабыркайт. Мисалы, топурактын булганышы жер астындагы сууларга кириши мүмкүн. Мындан тышкары, алар жаныбарларды, канаттууларды жана акыры, ушул өсүмдүктөрдү жана жаныбарларды жеген адамдарга азык берген өсүмдүктөрдө топтолушат. Ушул эле топурактын жана жер астындагы суулардын булганышы адамда бир катар оорулардын жана өлүмдүн көбөйүшүнө алып келиши мүмкүн. Мунун бардыгы дыйканчылыктын ырааттуу жүргүзүлбөгөндүгүнө байланыштуу.
«Химиялык жер семирткичтерди интенсивдүү колдонуунун айынан жердин сапаты бузулуп жатат. Көптөгөн дыйкандар химиялык жер семирткичтерди колдонушат. Дыйкандар ошол химиялык жер семирткичтерди канчалык деңгээлде колдонууну билишпейт жана эгер алар химикаттарды көбүрөөк колдонсо, түшүм көп болот деп ойлошот», — деп түшүндүрөт Борбордук Азиядагы Америка университетинин Айлана чөйрөнү башкаруу жана туруктуу өнүгүү кафедрасынын доценти, изилдөөчү Майрамбек Нургазиев.
Улуттук статистикалык комитеттин маалыматы боюнча, химиялык жер семирткичтерди колдонуу жылдан жылга көбөйүүдө. Акыркы 10 жылда зыяндуу организмдер менен күрөшүү үчүн пестициддерди жана химикаттарды колдонуу 82 пайызга көбөйдү. Ал эми органикалык жер семирткичтердин үлүшү, тескерисинче, 36 пайызга азайган.
Химиялык жер семирткичтерди интенсивдүү колдонуунун кесепети кандай?
«Алар жер астындагы сууларды, топуракты жана абаны булгайт» деп жооп берет эксперт Нургазиев. «Анын үстүнө, тенденция ушул деңгээлде улана берсе, 10, 15, 20 жылдан кийин, биздин жерлерибиз түшүм бербей калат. Ошондо эч нерсе өндүрүү мүмкүн болбой калат».
БУУнун маалыматы боюнча, 2010-жылы Кыргызстанда 1,2 миллион адам деградацияланган айыл чарба жерлеринде жашаган, 10 жылдын ичинде бул көрсөткүч 16 пайызга көбөйгөн, натыйжада, деградацияланган жерлерде жашаган айыл тургундарынын үлүшү жалпы айыл калкынын 33 пайызына жеткен .
Кыргызстанда топурактын деградациясы эртеңки күндүн эмес, жер кыртышынын касиеттери жыл сайын начарлап баратат. Кыргызстанда жердин деградациясынын жылдык чыгымы 601 миллион АКШ долларын түзөт. Бул өлкөнүн ИДПсынын 16 пайызы.
Эмне кылуу керек?
Эксперт Нургазиев жердин деградация көйгөйүн көзөмөлдөө үчүн комплекстүү мамиле керек деп эсептейт. Маселе жерди туура эмес пайдалануу менен тыгыз байланыштуу болгондуктан, аны чечүүдө дыйкандар менен иштөөгө көңүл буруу керек, тактап айтканда:
- дыйкандарды агротехникалык чараларды туура жүргүзүүгө үйрөтүү;
- мамлекеттик консультациялык кызматтарды иштеп чыгуу жана өркүндөтүү;
- органикалык айыл чарбасын өнүктүрүү;
- фермерлерге дотацияларды берүү;
- айыл чарба саясатын өркүндөтүү, мисалы, продукцияны сатууда өзүлөрүнүн айыл чарба өндүрүүчүлөрүн коргоону камсыз кылуу.
Автору: Сүйүмкан Уланбек
Материал АКШнын Кыргыз Республикасынындагы Элчилигинин Демократиялык Комиссиясынын каржылык колдоосу менен жана MovеGreen бейөкмөт уюму тарабынан ишке ашырылган «Медиа Баатырлары: журналистиканын алдыңкы тажрыйбаларын түзүү» долбоорунун алкагында даярдалды.
Бул жерде айтылган ой-пикирлер, тыянактар жана тыянактар же сунуштар авторлордун көз-карашын чагылдырат жана АКШнын Мамлекеттик департаментинин көз-карашын чагылдырбайт.